“Vrije radicalen” is een term die je in gezondheidskringen veel voorbij ziet komen. Vraag je je wel eens af wat vrije radicalen nu precies zijn en wat ze doen in je lichaam? In deze blog gaan we dieper in op de effecten van vrije radicalen op je gezondheid. We bespreken onder andere:
- Wat vrije radicalen nu eigenlijk zijn
- Hoe vrije radicalen ontstaan
- Hoe vrije radicalen functioneren in je lichaam
- Wanneer vrije radicalen schade kunnen toebrengen aan je lichaam
- Wat de mogelijke gevolgen zijn van schade door vrije radicalen
- Hoe je lichaam deze schade tegengaat door het aanmaken van antioxidanten
- Welke antioxidanten er zijn en wat er tot nu toe bekend is over hun werking
- Wat je zelf kunt doen om je lichaam te ondersteunen bij de bescherming tegen schade door vrije radicalen
Lees snel verder!
Wat zijn vrije radicalen?
Laten we eerst ingaan op de vraag wat vrije radicalen zijn. Vrije radicalen zijn agressieve stoffen die van nature vrijkomen bij verschillende processen in je lichaam. Heel eenvoudig gesteld ontstaan vrije radicalen wanneer je lichaam zuurstof gebruikt om energie op te wekken. Ze worden daarom ook wel eens aangeduid als “oxidanten” en bestaan in verschillende vormen (1).
Hoe ontstaan vrije radicalen?
Vrije radicalen zijn een natuurlijk bijproduct van diverse lichamelijke functies, waaronder je immuunsysteem. Ze ontstaan ook bij activiteiten die in principe noodzakelijk of goed voor je zijn, zoals bij je spijsvertering en bij het sporten. Vrije radicalen kunnen eveneens vrijkomen als je veel stress ervaart. Ook bij blootstelling aan externe factoren als luchtvervuiling, sigarettenrook en zonlicht maakt je lichaam vrije radicalen aan (2). Bovendien kunnen vrije radicalen vrijkomen als er sprake is van ontstekingen in je lichaam. Hoewel vrije radicalen dus natuurlijke bijproducten zijn van alledaagse lichamelijke processen, kunnen ze schadelijk zijn voor je gezondheid.
Hoe functioneren vrije radicalen in je lichaam?
“Vrije radicalen” is een verzamelnaam voor moleculen en atomen die instabiel zijn geraakt doordat ze een oneven aantal elektronen in hun buitenlaag bevatten, terwijl dit een even aantal hoort te zijn. Vrije radicalen ontnemen elektronen aan nabijgelegen weefsels of cellen in een poging zichzelf te stabiliseren (3). In sommige gevallen kan dit leiden tot schade aan deze cellen en weefsels.
Wanneer kunnen vrije radicalen schade toebrengen aan je lichaam?
Vrije radicalen kunnen schade toebrengen aan gezonde cellen en weefsels wanneer er in het lichaam of in een bepaald lichaamsdeel te veel vrije radicalen aanwezig zijn. Een teveel aan vrije radicalen kan op deze manier negatieve effecten hebben op onze gezondheid (5).
Zijn vrije radicalen alleen maar slecht voor je?
Nee, vrije radicalen zijn niet alleen maar schadelijk voor je gezondheid. In sommige gevallen hebben vrije radicalen juist een positief effect. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt door je immuunsysteem bij het bestrijden van ziektekiemen. Ook spelen ze een rol in het afvoeren van eiwitten die tijdens lichamelijke inspanning beschadigd zijn geraakt (8). Bovendien is je lichaam in principe gemaakt om op een goede manier om te gaan met vrije radicalen. Pas als er dus teveel van zijn (op een bepaalde plek), kan je lichaam de controle verliezen en kan er een kettingreactie ontstaan die voor oxidatieve schade kan zorgen.
Hoe gaat het lichaam oxidatieve schade tegen?
Het lichaam gaat oxidatieve schade tegen door zogenaamde antioxidanten aan te maken, of deze te ontlenen aan bepaalde vormen van voedsel. Antioxidanten helpen bij het opruimen van vrije radicalen door deze te voorzien van de elektronen die ze nodig hebben. Vrije radicalen verliezen daarmee de noodzaak om deze te ontlenen aan gezonde cellen en weefsels die de elektronen eigenlijk niet kunnen missen. Door hun bijzondere samenstelling kunnen antioxidanten elektronen afstaan zonder zelf instabiel te raken en in vrije radicalen te veranderen. Bovendien kunnen antioxidanten een rol spelen in het ondersteunen van de gezondheid van lichaamscellen (9).
Welke antioxidanten zijn er?
De naam “antioxidanten” verwijst naar honderden, of misschien wel duizenden, stoffen die vrije radicalen kunnen opruimen. Ze komen in verschillende vormen voor. Antioxidanten kunnen door het lichaam zelf aangemaakt worden, of ontleend worden aan voedsel. De vitamines C en E worden bijvoorbeeld tot de antioxidanten gerekend, maar ook spoorelementen en mineralen zoals seleen, mangaan en zink.
Bewezen gezondheidsvoordelen van antioxidanten uit voedsel
Inmiddels is de antioxidantwerking van vitamine B1, C en E, seleen, zink, koper en mangaan duidelijk wetenschappelijk onderbouwd. Voor de gezondheidsvoordelen van veel andere antioxidanten, met name de talloze bioactieve stoffen, is het bewijs nog niet altijd eenduidig. Zo kun je in proeven soms wel zien dat ze vrije radicalen wegnemen in een reageerbuis, maar is er nog niet bewezen dat ze in het menselijk lichaam dezelfde werking hebben. Dat hangt bijvoorbeeld ook af van het vermogen van het lichaam om een antioxidant op te nemen. Ook moet de antioxidant op de juiste plaats (daar waar teveel vrije radicalen aanwezig zijn) terechtkomen om zijn functie te vervullen. Of dat ook gebeurt is op deze manier niet goed vast te stellen (12). Daar komt bij dat een bepaalde stof in sommige situaties functioneert als antioxidant (een verschaffer van elektronen), maar in andere omstandigheden als pro-oxidant (nemer van elektronen) (13). Dit maakt het ook lastiger om vast te stellen wat het gezondheidseffect van een specifieke antioxidant precies kan zijn. Lees hier meer over de voordelen van antixodanten.
De effecten van groenten en fruit eten op oxidatieve schade
Verschillende studies hebben aangetoond dat het eten van grotere hoeveelheden groenten en vruchten die rijk zijn aan antioxidanten kan bijdragen aan de bescherming van cellen tegen oxidatieve schade. Hoewel er dus duidelijke aanwijzingen zijn dát het eten van deze groenten en vruchten je lichaam kan ondersteunen bij de bescherming tegen schade door vrije radicalen, is nog niet precies duidelijk waardoor dat komt. Het is bijvoorbeeld moeilijk te zeggen of dat alleen komt door de antioxidanten, of dat ook andere bestanddelen van groenten en fruit hierbij een rol spelen(14). Waarschijnlijk is het juist een combinatie van voedingsstoffen die verantwoordelijk is voor de gezondheidsvoordelen van groenten en fruit. Voldoende groenten en fruit eten is hoe dan ook een goede manier om je lichaam te ondersteunen in de strijd tegen vrije radicalen en andere belangrijke processen in het lichaam. Hier lees je hoe je makkelijk meer groenten en fruit kunt eten.
Welke antioxidanten vind je in welke groenten en vruchten?
Hieronder vind je een overzicht van de bekendste antioxidanten en de groenten en vruchten waarin je ze tegenkomt.
Vitamine C komt van nature voor in bijvoorbeeld broccoli, spruitjes, bloemkool, citrusvruchten, bieten, bloemkool, kiwi, aardbeien, zoete aardappel, tomaten en paprika.
Vitamine E vind je in avocado, (snij)bieten, rapen, rode pepers en spinazie (in gekookte vorm).
Vitamine B1, seleen, zink, koper en mangaan vind je veel in granen, zaden, noten, peulvruchten en dierlijke producten zoals vis en schaaldieren, (rund)vlees, kip, bruine rijst, pompoenpitten, sesamzaad, kikkererwten en linzen. Deze antioxidanten komen ook wel voor in diverse groenten, maar vaak in iets minder grote hoeveelheden dan in de bovengenoemde voedingsmiddelen (15), (16), (17), (18).
Kun je antioxidanten ook uit supplementen halen?
Tot op heden is er nog geen wetenschappelijk bewijs voor de gezondheidsvoordelen van antioxidantsupplementen. Deze kunnen zelfs schadelijk zijn voor je gezondheid als je er teveel van neemt en juist de kans op bepaalde ernstige aandoeningen vergroten (16). Bovendien kunnen ze interacties aangaan met eventuele medicijnen die je inneemt. Er zijn daarentegen geen aanwijzingen dat antioxidanten uit voedingsmiddelen schadelijk kunnen zijn. Sterker nog, de kans is aanwezig dat antioxidanten uit groenten en fruit beter werken dan supplementen omdat ze juist combinaties van voedingsstoffen bevatten die elkaars werking versterken. Daar komt bij dat supplementen vaak maar één antioxidant bevatten, terwijl iedere antioxidant ook unieke eigenschappen heeft die niet door andere vormen te vervangen zijn. Sommige antioxidanten, zoals vitamine E, bestaan ook zelf weer in verschillende varianten. Waar vitamine E supplementen meestal alleen uit alfa-tocoferol bestaan, vind je in voedingsmiddelen wel 8 soorten vitamine E. Ook daarom is het aan te raden om antioxidanten zoveel mogelijk uit voeding te halen en bijvoorbeeld groenten en fruit zo uit te kiezen dat je verschillende soorten antioxidanten binnenkrijgt. (17)
Welke antioxidanten vind je in groentesappen?
Biologische, slowjuice groentesappen drinken is een makkelijke manier om veel verschillende soorten antioxidanten binnen te krijgen, omdat één sapje vaak veel verschillende soorten groenten en fruit bevat. De sapjes Detox, Wild, Fresh en de gembershot zijn bijvoorbeeld goede bronnen van mangaan. De sapjes Sunny en Power en het shotje Protect zijn rijk aan vitamine C. In Boost vind je onder andere vitamine C, B1, koper en mangaan. Recharge is een bron van vitamine B1, koper, mangaan en zink en Recover is rijk aan koper en mangaan. Dan is er natuurlijk nog het shotje Antioxidant, dat speciaal is samengesteld uit natuurlijke bronnen van veel verschillende soorten antioxidanten. Het is rijk aan onder andere vitamine E en vitamine C. Doordat we onze groentesappen maken van de beste biologische groenten en vruchten, deze persen met de slowjuicer en daarna meteen invriezen, mag je erop rekenen dat ze nog veel van de gezonde voedingsstoffen uit de hele groenten en vruchten bevatten.
